Bağımlılık Nedir?
Bağımlılık, süreç içerisinde oluşan biyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları olan bir hastalıktır. Bağımlı olunan davranış veya eylemi sürekli yapma isteği oluşur yapılmadığında da yoksunluk hissi ortaya çıkar. Bu bağlamda bağımlılık, bir maddenin veya davranışın sonuçlarının olumsuz olduğunun bilinmesine rağmen ısrarla yapılmasına denir.
Alışveriş Bağımlılığı
Alışveriş bağımlılığına Emil Kraepelin tarafından “oniomani” adı verilmiştir. Günümüzde alışveriş bağımlılığı gittikçe artmaktadır. Tüketim sektörünün gittikçe gelişmesi bu durumu desteklemektedir. Yapılan indirimler, çekilişler, hediyeler, kredi kartı kullanımının yaygınlaşması satın alma güdülenmesine sebep olmaktadır. Ayrıca, alışveriş insanların hayatlarında birçok durumla ilişkilendirilir. Alışverişi bir sosyalleşme, boş zaman aktivitesi, olumsuz durumlarla baş etme gibi birçok anlam yüklenmiştir. Bütün bunlar bireyleri satın alma davranışına yönlendirmektedir. Alışveriş bağımlılığı terimi ortaya çıktığı dönemde hastalık olup olmadığı tartışma konusu olmuştur. Sonraki yıllarda kronik bir hastalık olarak kabul edilmiştir.
Klinik Özellikler
Alışveriş bağımlılığı olan kişiler, harcama ile meşgul olurlar. Bu bireyler kendilerini harcamaya yönelik düşünceler, dürtüler ve meşguliyetler içinde bulurlar. Bu durum yaşamları üzerinde olumsuz etkisi olmaktadır. Ama bunu bildikleri halde devam ederler. Bu bireyler, kendilerine çok az faydası olan ya da hiç faydası olmayan ürünleri satın alırlar ve bu eylemden sonra gerilimin azaldığını hissederler. Alma davranışını herhangi bütçe planlaması yapmadan dürtülerine göre yaparlar. Bu durum maddi sorunları da beraberinde getirir. Maddi zararın dışında bu bireyler, alma davranışı sırasında kendilerini iyi hissetseler de, sonrasında suçluluk, utanç, pişmanlık ve umutsuzluk gibi duygular hissetmektedirler.
Alışveriş Bağımlılığı Nedenleri
Alışveriş bağımlılığının birçok nedeni vardır. Bunlardan bazısı şu şekildedir;
• Benlik saygısında azalma
• Endişe, depresyon ve takıntılarla birlikte yaşanan olumsuz duygular
• Sosyal statü beklentisi
• Fantezi düşkünlüğü
• Artan internet kullanımı
• Zorlayıcı biriktirme
• Plansız satın alma
• Cinsiyetteki fark (kadınlarda daha çok olduğu gözlemlenmiştir)
Alışveriş bağımlılığına sahip olan bireylerde bazı psikiyatrik rahatsızlıkların daha fazla olduğu görülmüştür. Bu psikiyatrik rahatsızlıklar şunlardır; duygu durumu ve yeme bozuklukları, dürtü kontrol ve madde kullanım bozuklukları, narsist kişilik bozukluğu gibi kişilik bozuklukları örnek verilebilir. Kişisel nedenler dışında sosyal çevrenin, ailenin etkileri de vardır. İnternetin, kredi kart kullanımı, artan reklamlar, pazarlama sektörünün gelişmesi alışveriş bağımlılığına sebep olan nedenler arasındadır.
Tedavi
Hem farmakolojik hem de psikolojik tedavinin kapsamı vardır. Kanıta dayalı bir tedavi olmamasına rağmen antidepresanlar kullanılmaktadır. Alışveriş bağımlılığı ile obsesif-kompulsif bozukluk arasındaki benzerlikler olmasından dolayı, OKB tedavisinde kullanılan ilaçların yararlı olabileceğini düşündürmektedir. Psikolojik müdahaleler arasında bilişsel-davranışçı terapi kullanılmaktadır.
Bütün bunlar dışında satın alma bağımlılığını kontrol etmek için bu dört madde tavsiye edilir;
Kompulsif bir alışverişçi olduğunuzu kabul edin
Kredi kartlarını kesin ve çek defterinden kurtulun; kolay kredi kaynakları sorunu körüklüyor
Yalnızca bir arkadaşınız veya akrabanızla alışveriş yapın; utanç, aşırı harcama eğilimini engelleyecektir
Zamanınızı alışveriş dışında geçirmenin anlamlı yollarını bulun
Sonuç
Alışveriş bağımlılığı bireylerin olumsuz deneyimlerden veya stres faktörlerinden kaçınmaları sonucu bir savunma mekanizması olarak yöneldikleri alma davranışıdır. Duygusal açıdan satın alma, satın alma davranışından sonra mutlu olmaları ile ilişkilidir. Genellikle bilinçsiz satın alma vardır ve birey öz benliğini alışveriş ile güçlendirmeye çalışır. Çünkü, insanlar beden imajlarını, sosyal ortamlarda yaşadıkları kaygıları veya yaşadıkları güvensiz deneyimleri alışverişe bağlamaktadırlar. Ayrıca bazı araştırmacılar, bireylerin temel duygusal ihtiyaçlarında, sevgi yoksunlukları ve kendilerini yalnız hissetmelerinden dolayı da alışverişe yöneldiklerini açıklamaktadırlar.
Alışveriş bağımlılığında satın alınan üründen çok satın almanın verdiği haz ön plandadır. Ayrıca sosyal medyanın ve reklamlarında riskli satın alma davranışına etkisi olduğu gözlemlenmektedir.
KAYNAKÇA
Arıduru Ayazoğlu, B., Aksu, M., Ünübol, H., Hızlı Sayar, G. (2019). “Alışveriş Bağımlılığı”. Etkileşim. 4. 44-64.
Kaylı, D.,Ş., Özlem, Ş.,Ö. (2022). “ Alışveriş Bağımlılığında Cinsiyet Farklılığı Bildiren Çalışmaların Analizi”. Bağımlılık Dergisi 23(3):383-391. DOI: 10.51982/bagimli.10147370
Murali, V.; Ray, R.; Shaffiullha, M. (2012). Shopping addiction. Advances in Psychiatric Treatment, 18(4), 263–269. doi:10.1192/apt.bp.109.007880
Comments