SOSYODEMOGRAFİK FAKTÖRLERİN VE ÇOCUK EBEVEYN İLİŞKİLERİNİN ÇOCUK GELİŞİMİNDEKİ PSİKOLOJİK BOYUTU

            Okul öncesi dönemi çocuğun hızlı geliştiği bir dönem. Hayatın bu evresinde zihinsel süreç de arada kalır ve kendi kendini düzenler, çocuğun düşünme yapısı merkezden kaymaya başlar. (Lisina, 2009; Elkoin, 1960; Vygotsky, 1984; Zaporozhets, 1965) L.S. Vygotsky’e göre kilit rol önemli bir yetişkinin aracı rolüdür, çocuğun dünyayı görüşünü ve onların çevresel gelişiminin alanını tanımlar.

Böylece, bu araştırma çocukların bireysel psikolojik özelliklerini tamamlayıcı nitelikte. Bu tip araştırma aktif olarak yurt dışında (Rusya dışında) sürdülüyor. Araştırmacılar, gelişim süreci ile bu sosyo-demografik faktörlerin (ebeveynlerin eğitim seviyesi, aile yapısı, sosyo-ekonomik durum vs.) arasındaki bağlantıyı analiz ediyor. Araştırmanın çoğunluğu çocuğun gelişimi ve irade fonksonu ile ebeveynlerin eğitim seviyesi, barınma durumlar ve iki ebeveynin de evde bulunması durumlarının arasında önemli bir bağlantı sunuyor. 


Metot

Bu makalenin materyali 5-7 yaş arası çocuklarda psikoloji deneyleri ve ailelerinde de bir soru formu üzerinden edinilmiştir. Bu bağlamlarda 59 çocuğun ve ebeveynlerinin sonuçları kullanılmıştır.


Çocuğun Zihinsel Gelişiminde Sosyal Katmanlara Ayıran Faktörlerin Etkisi


Adlandırma ve Ket vurma Deneyi

Cinsiyetlere göre ayrılan deneylerde erkek çocuklarının adlandırmada daha çok hata yaptığı ve daha çok düzeltmede bulunduğu görülüyor.

Karar verme fonksiyonunu test eden deneylerse gösteriyor ki kız çocukları erkeklerden daha çok iradeye sahip bulundu. Görevleri tamamlamada daha dikkatliler, zorlu kuralları takip edebiliyor ve daha uzun süre odaklı kalabiliyorlar.

Duygu tanıma testleri de önemli farklılıklar ortaya koyuyor.


Figür 1.

Görevlerde kız çocuklarının farklı baglamlara göre ayırt etmede daha başırılı olduğu görülüyor. Ek olarak, bir diğer görevde de kız çocukları reddedilmenin sebebini tanımlayabilmekte başarılı oluyorlar.

Genel anlamda bu bulgular cinsiyetlere göre dikkate değer farklar edinmemizi sağlıyor. Erkek çocuklarının öğrenme kabiliyeti daha yüksekken kız çocukları daha bilişsel esnekliğe ve iradeye sahip. Ayrıca kız çocukları daha yüksek duygual zekaya sahip: sosyal bağlamların karşılığı olan farklı durumları daha iyi anlayıp bir kilşinin olumsuz duygularının sebeplerini daha doğru tanımlayabiliyorlar.


Aile Yapısı: İki/Tek Ebeveynli Aileler

Yapılan testlerin bulgularına göre bir ebeveynin eksikliği otokontrol ve sosyal zeka gelişiminde olumsuz etkileri olduğu görülüyor.


Aile Yapısı: Kardeş Olup Olmaması

Kardeşi olan çocuklar görsel zeka testinde kardeşi olmayan çocuklara göre daha yüksek nota sahipler. Bundan yola çıkarak kardeşlerle büyüyen çocukların daha yüksek öğrenme kabiliyeti olduğu sonucuna varılabilir.

Aynı zamanda kardeşi olan çocuklar figürleri adlandırma konusunda daha çok hata yapıyor. (Ketvurma metodu)


Annenin eğitim seviyesi:

Görsel Anksiyete Testi ile bulunduğuna göre annesi yüksek öğrenimi olmayan çocuklar daha yoğun korkulara sahipler: doctor randevusu, havai fişekler, süslü giyimli insanlar ve asansöre binmek. Ayrıca daha yoğun sosyal korkulara sahipler: bir grup çocuğun karşısında performans sergilemek ve oyun parkında arkadaş edinmek. Onlar için olumsuz (kaygılı) düşünceleri aşmak daha zor geliyor, sık sık yaptıklarının tamamıyla doğru olup olmadığından endişe duyuyorlar.


Tablo 1.

Makalenin bu kısmı, özetle, sonuç olarak çocukların sosyo-demografik ve sosyal katmanlara ayıran faktörlerin çocuk gelişimindeki etkisi ve yatkınlıkları oldukça geniş bir yelpazede olduğunu ortaya çıkarıyor.


Ebeveyn-Çocuk Ilişkisi Ve Çocuk Gelişiminin Belirli Gidişatı Arasındaki Ilişkisi


Hayata Bakıştaki Tavır (Iyimserlik/Tereddüt) 

Bu evrede annesi tereddütlü olan çocuklar ketvurma görevinde kendini daha sık düzeltebildiği görülüyor. Sonuçtan çıkarılabileceği üzere bu çocuklar daha yüksek irade gösteriyor. Çünkü bir hata yaptıktan sonra dönüp düzeltmeye meyilli oluyorlar. Diğer açıdan bakınca iyimser annelerin çocukları bu görevleri çok daha hızlı bitirdikleri gözlemleniyor, sadece hatalarını düzeltmeye meyilli değiller. Daha kendilerinden emin ve özgüvenliler. Genel olarak bu yöntem annelerin gelecek beklentilerinin çocuklardaki görevleri tamamlama süreçlerini gösteriyor. Biri hızlı ve emin ancak hataya yatkınken diğeri yavaş ve düzelterek giden bir süreç.

Duygu anlama görevinde, iyimser annelerin çocuklarının kuralları takip etmede daha olumlu hissettikleri ve kuralları çiğnedikleri durumlardan rahatsız oldukları görülüyor. Bununla beraber ebeveynin çocuğun gelecek davranışlarına nasıl baktığının da çocuğun tavrını etkilediğini görüyoruz. Kendisinden emin olduğu için çocuk, kuralları takip etmekten çekinmez; gelecek başarılarından tereddüt edilen çocuk da kuralları çiğnediği için rahatsızlık duymaz.

Genel olarak sonuçlar, L.S Vygovotsky’nin anlayışıyla uyuşuyor: aracı bir yetişkinin, çocuğun çevresel gelişiminin alanını belirlemesindeki rolü.


Annenin çocukla etkileşimdeki duygusal durumu (olumlu/olumsuz)

Biri çocuğuyla olumlu yaklaşımda bulunan ve diğeri de zorlukla yaklaşan iki grup. Bu sonuçlarda da annesi çoğunlukla olumsuz iletişimde bulunan çocukların daha otokontrol sahibi olduğu görülüyor. Bizim görüşümüze göre çocuğun her görev ve teste karşı tavrı, hata yaptığı zaman bir ebeveynden göreceği tepkiye bağlı.


Annenin ebeveynlik tarzı (otoriter/demokratik)

Bu testte ayrılan gruplarda otoriter annelerin çocuklarının basit parametrelerde ayırt etme ve sıralama görevinde daha başarılı olduğu bulunuyor. Basit bir görev olmasından dolayı, bunun sebebinin otoriter annelerin çocuklarının zamanını rahatça kullanıp hata yapmamaya dikkat ederken demokratik annelerin çocuklarının aceleye getirmesi olduğunu sanıyoruz.

Ket vurma metodunda da rastladığımız hatalarını düzeltme de otoriter annelerin çocuklarında rastlanıyor.

Bu kısımdaki materyali özetle annenin değiştirilen parametreleri özellikle ketvurma ve otokontrol görevlerinde önem gösteriyor.

Bulguların hepsinin görsel olarak dağılımını rakamlarla görebildiğimiz Figür 2, bize davranışsal bir öngörü sağlıyor.


Figür 2.

Bulunan verilere göre pozitif bir ilişki: iyimserlik, demokratik ebeveynlik tarzı, olumlu duygusal geçmiş, çocuk için destekleyici bir ortam sağlıyor ve bu çocuklar genelde çabuk başarıya yöneliyor. Diğer yandan, negative bir ilişki: annenin gelecek başarılara şüpheci bakması, otoriter ebeveynlik tarzı, çocukla etkileşimde olumsuz tutumlar da çocuğu hata yapmaktan kaçınmaya motive ediyor ve otokontrol geliştirmesinde etkili oluyor.


Sonuç

Günümüzde “gelişimin sosyal durumu” kavramı farklı şekillerde yorumlanıyor, keza L.S. Vygotsky’ye göre bu terim özellikle bir çocuk ile belirli yetişkinlerin arasındaki özel ilişkiyi tasvir ediyor. Araştırmamız gösteriyor ki bu kavramı kullanmayla beraber çocuk gelişimini belirlemedeki bir takım faktörü kabul etmeyi gerektiriyor.

Bu çalışmada sosyal durum gelişimini, sosyo-demografik faktörler ve ebeveyn-çocuk ilişkisi ile zihinsel işleyen okul öncesi çağdaki çocukların gelişiminin karşılıklı bağlantısını inceledik.

Örneğin, cinsiyet ve sosyal katmanlara ayıran faktörler (annenin eğitim seviyesi, aile yapısı) önemli bir rol oynadı. Sosyo-demografik faktörler ve okul öncesi çocukların düşünsel ve duygusal alannlarının gelişimi arasında bir bağlantı bulduk. En önemli sonuç, annenin eğitimi ile çocuğun korkularının sayısı ve yoğunluğu arasındaki ilişkiyi ortaya çıkardı.

Ama asıl olarak vurgulamak istediğimiz fikir anne-çocuk ilişkilerinin okul öncesi çocukların gelişimindeki özel etkidir. Annenin hayata olan tavrı, duygusal durumu ve ebeveynlik tarzı gibi. Analizimiz annenin çocuğuyla ilişkisi, çocuğun karar verme sürecindeki stratejisi  onun otokontrol ve düzene sokma kabiliyetini, davranış ve bilişsel sürecini gösteriyor. Ek olarak, ebeveynliğin çocuğun davranışsal stratejisini (başarıyı kovalamak ya da başarısızlıktan kaçınmak) etkileyen kompleks ve eş-bağlı faktörler olduğunu varsayıyoruz.

Böylece bu çalışmanın sonucu daha önceki çıkarımları destekliyor: anne tarafından pozitif ebeveynliğin çocuklardaki en büyük yürütücü işlev öngörüsü olduğu. Bunun yanında bazı sosyal çevrelerin ve alışılmamışlıkların çocuğun duygusal gelişimiyle ilişkilendirilebilecek yeni kavramlar sunuyor. Hem klasik hem modern araştırmalara göre çocuğun yürütücü işlevinin okula hazır olup olmadığının belirlenmesindeki kritik önemdeki faktör olduğu için, ve bunun o çocuğun gelecek akademik sürecinin öncülü olacağı için, bu araştırmanın bulguları büyük pratik önem taşıyor.


Referanslar

Alarcón-Rubio, D., Sánchez-Medina, J. A., & Prieto-García, J. R. (2014). Executive function and verbal self-regulation in childhood: Developmental linkages between partially internalized private speech and cognitive flexibility. Early Childhood Research Quarterly, 29(2), 95–105. doi: 10.1016/j.ecresq.2013.11.002

Anastasy, A. (1956). Intelligence and family size. Psychological Bulletin, 53(3), 198–222. doi: 10.1037/h0047353

Andreeva, T. N. (1994). Kognitivnye i lichnostnye harakteristiki detej v mnogodetnoj semye [Cognitive and personal characteristics of the children in a large family]. (PhD dissertation). Moscow: Psychological Institute of RAE.

Ardila, A., Rosselli, M., Matute, E., & Guajardo, S. (2005). The influence of the parents’ educational level on the development of executive functions. Developmental Neuropsychology, 28(1), 539–560. doi: 10.1207/s15326942dn2801_5

Belmont, L., & Marolla, F. (1973). Birth order, family size and intelligence. Science, 193, 1094– 1101.

Bjorklund, D. F., & Kipp, K. (1996). Parental investment theory and gender differences in the evolution of inhibition mechanisms. Psychological Bulletin, 120(2), 163–188. doi: 10.1037/0033- 2909.120.2.163

Blair, C., Raver, C. C., Berry, D. J., & Family Life Project Investigators. (2014). Two approaches to estimating the effect of parenting on the development of executive function in early childhood. Developmental Psychology, 50(2), 554–565. doi: 10.1037/a0033647

Bozhovich L. I. (2008) Lichnost i ee formirovanie v detskom vozraste [Personality and its formation in childhood]. St. Petersburg: Piter.

Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Bulgarelli, D., Molina, P. (2016). Early childcare, maternal education and family origins: Differences in cognitive and linguistic outcomes throughout childhood. Revista de Cercetare si Interventie Sociala [Journal of Research and Social Intervention], 52, 5–2

Carlson, S. M., & Moses, L. J. (2001). Individual differences in inhibitory control and children’s theory of mind. Child Development, 72(4), 1032–1053. doi: 10.1111/1467-8624.00333

Chasiotis, A., Kiessling, F., Hofer, J., & Campos, D. (2006). Theory of mind and inhibitory control in three cultures: Conflict inhibition predicts false belief understanding in Germany, Costa Rica and Cameroon. International Journal of Behavioral Development, 30(3), 249–260. doi: 10.1177/0165025406066759

Cheie, L., Veraksa, A., Zinchenko, Yu., Gorovaya, A., & Visu-Petra, L. (2015). A cross-cultural investigation of inhibitory control, generative fluency, and anxiety symptoms in Romanian and Russian preschoolers. Child Neuropsychology, 21(2), 121–149. doi: 10.1080/09297049.2013.879111

Chernov, D. N. (2009). Vliyanie stilya detsko-roditelskih otnoshenij na obuchenie mladshih shkolnikov [Influence of parent-child relationship style on education of younger pupils]. Kulturno-istoricheskaya psihologiya [Cultural-Historical Psychology], 1, 74–84.

Dubi, K., & Schneider, S. (2009). The Picture Anxiety Test (PAT): A new pictorial assessment of anxiety symptoms in young children. Journal of Anxiety Disorders, 23, 1148–1157. doi: 10.1016/j.janxdis.2009.07.020

Dubi, K., Schneider, S., & Lavellee, K. (2012). The Picture Anxiety Test (PAT). Psychometric Properties in a Community Sample of Young Children. Swiss Journal of Psychology, 71, 73– 81. doi: 10.1024/1421-0185/a000073

Dumitrashku, T. A. (1996). Struktura semyi i kognitivnoe razvitie detej [Family structure and the cognitive development of children]. Voprosy Psihologii [Issues in Psychology], 2, 104–112.

Elkonin, D. B. (1960). Detskaya psihologiya [Child psychology]. Moscow: Prosveshchenie.

Filippetti, V. A., Richaud, M. C. (2012). A Structural Analysis of Executive Functions and Socioeconomic Status in School-Age Children: Cognitive Factors as Effect Mediators. The Journal of Genetic Psychology, 173(4), 393–416. doi: 10.1080/00221325.2011.602374

Fitzpatrick, C., McKinnon, R. D., Blair, C. B., & Willoughby, M. T. (2014). Do preschool executive function skills explain the school readiness gap between advantaged and disadvantaged children? Learning and Instruction, 30, 25–31. doi: 10.1016/j.learninstruc.2013.11.003

Goodman, R., Slobodskaya, H., & Knyazev, G. (2005). Russian child mental health A cross-sectional study of prevalence and risk factors. European Child & Adolescent Psychiatry, 14(1), 28–33. doi: 10.1007/s00787-005-0420-8

Hammond, S. I., Müller, U., Carpendale, J. I. M., Bibok, M. B., & Liebermann-Finestone, D. P. (2012). The effects of parental scaffolding on preschoolers’ executive function. Developmental Psychology, 48, 271–281. doi: 10.1037/a0025519

Kochetova, Yu. A. (2012). Strahi sovremennyh doshkolnikov i ih svyaz sosobennostyami detskoroditelskih otnoshenij [Fears of modern preschoolers and their relation with the characteristics of parent-child relationship]. Psihologicheskaja Nauka i Obrazovanie [Psychological Science and Education], 3, 77–87.

Kon, I. S. (2003). Rebyonok i obshchestvo [Child and Society]. Moscow: Akademia.

Korkman, M. (1999). Applying Luria’s diagnostic principles in the neuropsychological assessment of children. Neuropsychology Review, 9(2), 89–105. doi: 10.1023/A:1025659808004

Korkman, M., Kirk, U., & Kemp S. L. (2007). NEPSY II. Administrative manual. San Antonio, TX: Psychological Corporation.

Kovan, F. A., & Kovan, K. P. (1989). Vzaimootnosheniya v supruzheskoj pare, stil roditel’skogo povedeniya i razvitie trekhletnego rebenka [Relationship in a married couple, parental behavior style and the development of a three year old child]. Voprosy Psihologii [Issues in Psychology], 4, 110–118.

Lan, X., Legare, C. H., Ponitz, C. C., Li, S., & Morrison, F. J. (2011). Investigating the links between the subcomponents of executive function and academic achievement: A cross-cultural analysis of Chinese and American preschoolers. Journal of Experimental Child Psychology, 108(3), 677–692. doi: 10.1016/j.jecp.2010.11.001

Leerkes, E. M., Blankson, A. N., O’Brien, M., Calkins, S. D., & Marcovitch, S. (2011). The relation of maternal emotional and cognitive support during problem solving to pre-academic skills in preschoolers. Infant and Child Development, 20, 353–370. doi: 10.1002/icd.728

Lisina, M.I. (2009). Formirovanie lichnosti rebenka v obshchenii [Formation of child`s personality through communication]. St. Petersburg: Piter.

Lucassen, N., Kok, R., Bakermans-Kranenburg, M. J., IJzendoorn, M. H. van, Jaddoe, V. W. V-K., Hofman, A., Verhulst, F. C., Berg, MP van den & Tiemeier, H. (2015). Executive functions in early childhood: The role of maternal and paternal parenting practices. British Journal of Developmental Psychology, 33(4), 489–505. doi: 10.1111/bjdp.12112 

Matte-Gagné, C., & Bernier, A. (2011). Prospective relations between maternal autonomy support and child executive functioning: Investigating the mediating role of child language ability. Journal of Experimental Child Psychology, 110, 611–625. doi: 10.1016/j.jecp.2011.06.0

Pons, F., & Harris, P. L. (2000). Test of Emotion Comprehension. Oxford: Oxford University Press.

Pons, F., Harris, P. L., & de Rosnay, M. (2004). Emotion comprehension between 3 and 11 years: Developmental periods and hierarchical organization. European Journal of Developmental Psychology, 1, 127–52. doi: 10.1080/17405620344000022

Raven, J., Raven, J. C., & Court, J. H. (1998). Manual for Raven’s progressive matrices and vocabulary scales. Section 2: The coloured progressive matrices. Oxford: Oxford Psychologists Press.

Roskam, I., Stievenart, M., Meunier, J-Ch., & Noel, M.-P. (2014). The development of children’s inhibition: Does parenting matter? Journal of Experimental Child Psychology, 122, 166–182. doi: 10.1016/j.jecp.2014.01.003

Sarsour, K., Sheridan, M., Jutte, D., Nuru-Jeter, A., Hinshaw, S., & Boyce, W. T. (2010). Family socioeconomic status and child executive functions: The roles of language, home environment, and single parenthood. Journal of the International Neuropsychological Society, 17(1), 120–132. doi: 10.1017/S1355617710001335

Smirnova, E. O. (1998). Razvitie voli I proizvolnosti v rannem i doshkolnom vozrastah [Development of will and arbitrariness in early and preschool age]. Moscow: Institut prakticheskoj psikhologii; Voronezh: NPO “MODEHK”

Smirnova, E. O. (1980). Vliyanie formi obshcheniya so vzroslym na effektivnost’ obucheniya doshkol’nikov [Influence of communication with an adult on the efficiency of preschool education]. Voprosy psihologii [Issues in Psychology], 5, 105–112.

Smirnova, E. O., Sobkin, V. S., Asadulina, O. E., & Novakovskaya, A. A. (1999). Specifika ehmocionalno-lichnostnoj sfery doshkol’nikov, zhivushchih v nepolnoj semye (na material detskih risunkov) [Specificity of emotional-personal sphere of preschool children living in single-parent family (based on children’s drawing]. Voprosy Psihologii [Issues in Psychology], 6, 18–28.

Sobkin, V. S., & Marich, E. M. (2002). Sociologiya semejnogo vospitaniya: doshkol’nyj vozrast. Trudy po sociologii obrazovaniya. T. VII. Vyp. XII. [Sociology of family education: preschool age. Works on the sociology of education. Vol. VII. no. XII.]. Moscow: Institute for the Sociology of Education RAE.

Sobkin, V. S., & Skobeltsina, K. N. (2011). Igrovye predpochteniya sovremennyh doshkolnikov (po materialam oprosa roditelej) [Game preferences of modern preschool children (based on a survey of parents)]. Psihologicheskaya Nauka i Obrazovanie [Psychological Science and Education], 2, 56–67.

Sobkin, V. S., & Skobeltsina, K. N. (2015). Shared activities of parents with their preschool children during family pastime. Psychology in Russia: State of the Art, 8(2), 52–60. doi: 10.11621/ pir.2015.0205

Sobkin, V. S., Skobeltsina, K. N., & Ivanova, A. I. (2011). Zhiznennye orientacii roditelej detej doshkolnogo vozrasta [Life orientation of preschool children`s parents]. Sociologiya obrazovaniya. Trudy po sociologii obrazovaniya. T. XV. Vyp. XXVI [Sociology of education. Works on the sociology of education. Vol. XV. No. XXVI]. V.S. Sobkin (Ed.). (pp. 87–105). Moscow: Institute for the Sociology of Education RAE.

Sobkin, V. S., Skobeltsina, K. N., Ivanova, A. I., & Veryasova E. S. (2013). Sociologiya doshkolnogo detstva. Trudy po sociologii obrazovaniya. Т. XVII. Vyp. XXIX [The sociology of preschool childhood. Works on the sociology of education. Vol. XVII, no. XXIX]. Moscow: Institute for the Sociology of Education RAE.

Ursache, A., Blair, C., Stifter, C., & Voegtline, K. (2013). Emotional reactivity and regulation in infancy interact to predict executive functioning in early childhood. Developmental Psychology, 49, 127–137. doi: 10.1037/a0027728

Veraksa, A. N., Yаkupova, V. A., & Martynenko, M. N. (2015). Simvolizaciya v structure sposobnostej detej doshkolnogo i shkolnogo vozrasta [Symbolization in the structure of abilities of preschool and school-age children]. Kulturno-Istoricheskaya Psihologiya [Cultural-Historical Psychology], 2, 48–56.

Visu-Petra, L., Cheie, L., Benga, O., & Alloway, T. P. (2011). Effects of anxiety on memory storage and updating in young children. International Journal of Behavioral Development, 35(1), 38–47. doi: 10.1177/0165025410368945

Visu-Petra, L., Cheie, L., Benga, O., & Miclea, M. (2012). The structure of executive functions in preschoolers: An investigation using the NEPSY battery. Procedia — Social and Behavioral Sciences, 33, 627–631. doi: 10.1016/j.sbspro.2012.01.197

Vygotsky, L. S. (1984). Sobranie sochinenij: V 6-ti tomakh. T. 4. Detskaya psihologiya [Collected works: In 6 volumes . Vol. 4. Child psychology]. Moscow: Pedagogika.

Willoughby, M. W, Wirth, R. J, Blair C. & The Family Life Project Investigators. (2012). Executive function in early childhood: Longitudinal measurement invariance and developmental change. Psychological Assessment, 24, 418–431. doi: 10.1037/a0025779

Zaporozhets, A. V. (1986). Izbrannye psihologicheskie trudy: V 2-h tomah. Tom 1. Psihicheskoe razvitie rebenka [Selected psychological works: In 2 volumes. Vol. 1. Mental development of the child]. Moscow: Pedagogika.

Zelazo, P. D. (2006). The Dimensional Change Card Sort (DCCS): A method of assessing executive function in children. Nature Protocols, 1, 297–301. doi: 10.1038/nprot.2006.46 


Diğer Yazılarımız