PROSOPAGNOZİ (YÜZLERİ TANIYAMAMA)

Yüzler, insan sosyal hayatı için son derece önemlidir. Bir kişinin kimliği, ifadesi, bakışı, sağlığı ve yaşı hakkında kişilere değerli bilgiler sağlarlar. Yüzlerin görsel öğrenme ve tanıma süreçlerinde seçici bir eksiklik olarak bilinen prosopagnozi, hem sonradan ortaya çıkabilen hem de doğuştan gelen bir formda bulunabilir. Beynin yüz tanıma ağındaki herhangi bir sinir dokusu hasarı, yüzlerin görsel öğrenme ve tanıma yeteneğinde seçici bir bozukluğa yol açabilir. Son zamanlarda, çok yüksek bir oran sayılabilecek olan %2.5'lik bir oranda kalıtsal, doğuştan gelen prosopagnozi alt tipi tanımlanmıştır.

Prosopagnozi, yüzleri tanıma yeteneğinde bir kayıp olan, teşhisi kolay ancak açıklanması zor bir durumdur. Yüzler, sadece diğer insanların kimliği hakkında bilgi vermekle kalmaz, aynı zamanda onların ruh halini, yaşını, sağlığını ve cinsiyetini de bildirir. Gözlerden, bakışın yönünü dikkate değer bir doğrulukla değerlendirebilir ve dudak hareketlerini gözlemlemek konuşmayı anlamaya yardımcı olur. Prosopagnozi, bazen yüz körlüğü olarak da bilinir (Prosopon, Yunanca'da "yüz" anlamına gelir ve "Agnosia," tanıma bozukluğu için bilimsel terimdir), yüzleri tanıma yeteneğinin bozulduğu bir yüz algısı bozukluğudur, kişilerin diğer nesneleri tanıma yeteneği ise nispeten sağlam olabilir. Terim, başlangıçta  beyin hasarını takip eden bir durumu ifade ederken, son zamanlarda bozukluğun doğuştan gelen bir formu ortaya konulmuştur ve nüfusun yaklaşık %2.5'inde bu durum kalıtsal olarak görülmektedir. Genellikle prosopagnozi ile ilişkilendirilen belirli beyin bölgesi, fusiform girus'tur. Yüz, bellekte önemli bir tanımlayıcı özellik olarak işlev gördüğünden, bu durumu yaşayan insanlar için bilgileri takip etmek ve diğer kişilerle sosyalleşmek zor olabilir. Bazıları ayrıca prosophenosia terimini kullanır, bu da hem oksipital hem de temporal lobların yaygın hasarının ardından yüzleri tanıma yeteneğinin kaybolmasını ifade eder.

Bu bozukluğa sahip kişiler insanları yüzlerinden kolayca tanıyamadıklarını hissedebilirler. Bununla birlikte, prosopagnozisi olan bir kişi, kendi kültürlerinde en çok tanınan insanları tanıyamaz. Bir ünlünün, önemli bir tarihi şahsiyetin ve hatta anneleri gibi bir aile üyesinin yüzünü bile tanımazlar. Bu kişiler yüzlerini bile tanımayabilirler. Prosopagnozi, beyin travmasından kaynaklanabilir veya doğumdan itibaren mevcut olabilir. Prosopagnozinin kesin nedeni ve neden bazı insanlarda olduğu belirsizdir.

Semptomlar:

Çoğu insan zaman zaman bir ismi unutabilir, ancak genellikle bir yüzü hatırlar. Yüz körlüğü olan bir kişi, birkaç karşılaşmanın ardından bile tanıdıklarını hatırlamayı unutabilir. Aşırı durumlarda, bir kişi yakın aile üyelerini bile tanıyamayabilir. Ayrıca, zihinlerinde insanların resimlerini hayal etmekte de zorlanabilirler. Bozukluğun başka bir belirtisi de insanları ayırt etmek için saç stili ve ses tonu gibi yüz olmayan ipuçlarına bağımlı olmaktır.

Prosopagnoziye Sebep Olabilecek Nedenler:

Yüz tanıma sorumluluğundaki beyin aynı zamanda bize insanları ayırt etmeye de olanak tanır. Yüz körlüğü genellikle beyin hasarı sonucu ortaya çıkar, bunlar arasında kafa travması, inme ve dejeneratif hastalıklar bulunmaktadır. Ancak, son araştırmalar, doğuştan gelen bir yüz körlüğü formunun varlığını öne sürmektedir. Yüz körlüğü vakaları bazen aileler arasında görülebilir. Beynin yüz tanıma ağındaki herhangi bir sinir dokusu hasarı, prosopagnoziye (yüz tanıma yeteneğinin seçici bir bozukluğu) neden olabilir. Ancak, henüz genel olarak kabul edilmiş bir sınıflandırma yoktur.

Yetişkinlikte bir kazaya veya inme nedeniyle oluşan prosopagnozi genellikle 'edinilmiş' prosopagnozi veya sadece 'prosopagnozi' olarak adlandırılır. Prosopagnozi, genetik olabilir veya erken beyin dokusu hasarı ile kazanılabilir. Geçmişte her iki durum için de 'gelişimsel prosopagnozi' terimi kullanılmıştır. Kalıtsal prosopagnozi, aileler arasında geçen bir tür doğuştan gelen prosopagnozidir.

Alt Türler

Algısal Prosopagnozi:

Algısal prosopagnozi, yüz algılama sisteminin en erken süreçlerine ilişkin bir bozukluk olduğuna inanılmaktadır. Bu bozukluğa sahip kişiler yüzleri anlamlandıramazlar ve aynı veya farklı yüzlerin resimleri kendilerine sunulduğunda değerlendirmeler yapamazlar. Aynı zamanda bir yüzden yaş veya cinsiyet gibi özellikleri çıkaramayabilirler. Ancak bu kişiler yine de, giyim, saç stili ve ses gibi yüz olmayan ipuçlarına dayanarak insanları tanıyabilirler.

Birleşimsel Prosopagnozi:

Birleşimsel prosopagnozi, yüz algılama süreçlerinin erken aşamaları ile belleğimizdeki insanlar hakkında tuttuğumuz anlamsal bilgiler arasındaki bağlantıların bozulmasına ilişkin bir durum olduğuna inanılmaktadır. Bu bozukluğa sahip kişiler, insanların yüz fotoğraflarının aynı veya farklı olup olmadığını söyleyebilir ve bir yüzden yaş ve cinsiyet çıkarabilirler, ancak sonrasında kişiyi tanıyamayabilirler veya adları, meslekleri veya en son ne zaman karşılaştıkları gibi bilgileri sağlayamayabilirler. Bu kişiler, ses, saç veya yüz yapısının anlaşılmasını gerektirmeyen özellikle belirgin olmayan bilgiler temelinde bu bilgileri tanıyabilir ve üretebilirler. Tipik olarak, bu tür kişiler "yüzlerin anlamsız olduğunu" bildirmezler, ancak basitçe herhangi bir şekilde ayırt edici görünmediğini söylerler.

Gelişimsel Prosopagnozi:

Gelişimsel prosopagnozi (GP), ömür boyu devam eden, erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve kazanılmış beyin hasarına atfedilemeyen bir yüz tanıma eksikliğidir. Ancak bir dizi çalışma, Bu durumdan genetik bir faktörün sorumlu olabileceğini öne sürmüştür. GP hastalarının iki kategorisi olduğu görünmektedir: Temel yüz işleme (yaş tahmini, yüz ifadesinin değerlendirmesi) konusunda sorun yaşayan ve aynı zamanda diğer görsel işleme biçimlerinde eksiklikler gösteren hastalar; ve temel görsel işlemenin etkili olduğu durumlarda sadece yüz tanıma eksiklikleri yaşayan hastalar. Ancak, bu tür bozukluklar çok karmaşıktır, bu nedenle keyfi varsayımlardan kaçınılmalıdır.

Sonuç olarak, yüz işleme, etkili sosyal etkileşimlerde belirleyici bir rol oynar. Güncel araştırma sonuçları, farklı yüz yanıtları veren beyin bölgeleri arasında kodlama, entegrasyon ve büyük miktardaki farklı bilginin yorumlanmasında karmaşık bir etkileşimin olduğunu göstermektedir. Bu bölgelerdeki doku hasarı, (edinilmiş) prosopagnozi olarak adlandırılan kalıcı bir yüz işleme eksikliğine yol açar ve beynin diğer birçok diğer görsel yeteneği de eksikliği tam olarak telafi edemez. Edinilmiş tip nadiren gözlemlense de, büyük beyin anormallikleri olmadan doğuştan gelen tip olan kalıtsal prosopagnozi oldukça yaygındır (%2.5). Yüz tanıma, büyük bir beyin kısmını kullanan karmaşık ve yüksek entegre bir görevdir. Kalıtsal prosopagnozi tipi, yüz işleme ve genetik temeli hakkındaki bilgimizi artırmak için büyük bir fırsat penceresi açmaktadır.

Kaynakça:

Cook, R., & Biotti, F. (2016). Developmental prosopagnosia. Current Biology, 26(8), R312–R313. https://doi.org/10.1016/j.cub.2016.01.008

Grüter, T., Grüter, M., Bell, V., & Carbon, C.-C. (2009). Visual mental imagery in congenital prosopagnosia. Neuroscience Letters, 453(3), 135–140. https://doi.org/10.1016/j.neulet.2009.02.021

Nath, R., Pratihar, S., & Kumar, J. (2010). Face Blindness -Prosopagnosia. Retrieved from https://www.academia.edu/38554500/Face_Blindness_-_Prosopagnosia